Als diëtist zag Kelly Silverio Alonso-Duin dat initiatieven van koks om mensen met smaakveranderingen bij kanker te helpen, niet iedereen bereikten. Met het Wereld Kanker Onderzoek Fonds bedacht ze daarom speciale tools.
Kelly vertelt: “Bij mensen met kanker is de smaakbeleving soms weken of maanden weg. Dit maakt het moeilijk om voldoende te eten, terwijl dit juist bij kanker hard nodig is om ondervoeding en verzwakking te voorkomen. Ook het sociale aspect van eten kan door smaakveranderingen ernstig verstoord worden. Dit heeft een negatieve invloed op de kwaliteit van leven.”
Kelly: “Er is nog nauwelijks interventieonderzoek gedaan naar wat helpt bij smaakveranderingen bij kanker. Ook weten we nog niet goed hoe deze smaakveranderingen precies ontstaan. Uit de praktijk weten we wel dat je smaak op een positieve manier kunt beïnvloeden, bijvoorbeeld door smaken die je lekker vindt in een maaltijd te versterken met bepaalde toevoegingen.
Hiervoor is het nodig te weten wat iemands smaakvoorkeur is: wat proeft iemand nog? Bij een voorkeur voor zuur kun je de warme maaltijd zuurder maken, bijvoorbeeld door stukjes augurk toe te voegen of er wat azijn over te sprenkelen. Ligt de voorkeur bij zoet, dan zijn toevoegingen als fruit of appelmoes bij de maaltijd een manier om de zoete smaak beter naar voren te laten komen.”
Kelly: “Koks zijn belangrijk bij initiatieven voor het verbeteren van de smaakbeleving bij kanker, maar als patiënten alleen bij een diëtist komen hebben ze behoefte aan eenvoudige tips waarmee ze thuis aan de slag kunnen en die aansluiten bij hun voorkeuren.”
Het adviseren van recepten of kookboeken werkt niet altijd goed. Patiënten met kanker hebben vaak weinig energie om te koken. Ook voor een partner is het zwaar om te blijven zoeken naar een oplossing. Als je al meerdere malen allerlei ingrediënten in huis hebt gehaald en uitgebreid hebt gekookt, maar er vervolgens geen hap van wordt gegeten, dan zakt de moed je na een tijdje wel in de schoenen.
Op de polikliniek merkte ik dat het wél werkt om eenvoudig toepasbare adviezen te geven. Zo kan een kleine toevoeging aan een maaltijd al helpen. Denk aan het toevoegen van wat ketjap (zoet), tomatensaus (zuur), uitgebakken spekjes (zout), mosterd (bitter) of geraspte Parmezaanse kaas (umami). Daarbij is het natuurlijk van belang om iemands voorkeuren te kennen.
Patiënten en hun partners vinden het vaak al erg prettig als het probleem van smaakverandering wordt erkend, en zijn blij met de praktische adviezen die ze daarbij krijgen.”
“Ik wilde een laagdrempelig hulpmiddel maken met een beperkt aantal tips dat patiënten stimuleert om een paar van deze tips te gaan uitproberen. Vaak worden mensen overladen met informatie. Dit werkt in mijn ogen averechts; één of twee tips die goed helpen zijn beter dan twintig tips waarvan je niet weet met welke je moet beginnen. Het is aan ons als zorgprofessional om de patiënt te helpen en een voorselectie te maken in de juiste richting.
De adviezen die ik op de polikliniek geef aan patiënten heb ik op papier gezet en geordend naar basissmaak. Ik wilde een selectie van maximaal vijf tips per smaak, juist om de patiënt niet te overspoelen met informatie. Daarnaast heb ik met onze chef-kok Ramon Kinneging veel gesproken over het belang van mondgevoel.”
“Met het idee van het hulpmiddel heb ik het Wereld Kanker Onderzoek Fonds benaderd; zij waren gelijktijdig bezig met een artikel over smaak voor hun website Voedingenkankerinfo.nl. Daar staat tevens veel informatie over voeding, leefstijl en kanker. Er is een mooie samenwerking ontstaan en samen hebben we een poster ontwikkeld voor het VoedingNL congres op 10 maart 2020. Daar werd onze poster met de titel ‘Thuis aan de slag met smaaksturing’ uit tien posters gekozen als winnaar van de posterprijs!
Tijdens het congres bleek er veel belangstelling voor de poster en voorlichtingsmateriaal bij smaakveranderingen. Samen met het Wereld Kanker Onderzoek Fonds heb ik daarom een patiëntvriendelijke versie van de poster ontwikkeld voor gebruik in de spreekkamer van de diëtist. Daarnaast hebben we ook een hulpmiddel voor de patiënt thuis ontwikkeld: het Smaak Kompas.
Van de hulpmiddelen hebben we eerst proefversies gemaakt om erachter te komen of het voor patiënten ook echt werkt. Veel patiënten wilden het testexemplaar van het smaakkompas direct mee naar huis nemen. Over het algemeen waren patiënten enthousiast om met de tips aan de slag te gaan!”
“Op de poster wordt schematisch uitleg gegeven over smaakveranderingen aan de hand van de vraag ‘Kun jij nog proeven?’. Er staat op de poster welke smaakveranderingen er zijn en per basissmaak worden een aantal praktische tips gegeven, inclusief tips voor een prettig mondgevoel. Deze kun je als diëtist of voedingsspecialist met je patiënt bespreken.”
“Het Smaak Kompas bevat dezelfde informatie als de poster, maar dan in een vorm die door de patiënt mee naar huis kan worden genomen. Door te draaien aan het Smaak Kompas krijg je adviezen per basissmaak. Op de achterkant vind je adviezen bij een droge mond, te veel smaak en een onprettig mondgevoel.
Wat ik zo fijn vind aan het Smaak Kompas is dat het dynamisch is. Het kan zijn dat de smaakbeleving het ene moment anders is dan het andere moment. Je kunt het Smaak Kompas bewegen, waardoor in het leesvenster telkens nieuwe informatie zichtbaar wordt. Dit geeft overzichtelijk weer hoe je met een smaakverandering om kunt gaan.”
“Het Smaak Kompas werkt in mijn ogen het beste als deze met de patiënt wordt besproken en wordt toegelicht door een diëtist, het liefst een diëtist met een specialisatie in oncologie. Het is namelijk belangrijk om goed uit te vragen wat een patiënt nog wel proeft om zo te ontdekken waar kansen liggen.
Als oncologiediëtist besteed je daarbij ook aandacht aan andere factoren die de smaakbeleving beïnvloeden zoals weinig eetlust, een droge mond of een schimmelinfectie in de mond of keel. Door deze uitleg aan de patiënt te geven, krijgt hij of zij inzicht om vervolgens met de praktische tips aan de slag te kunnen.”
Helaas bestaat er geen heilige graal, maar je kunt patiënten met smaakveranderingen zeker op weg helpen met smaaksturing en hen daarmee een stukje kwaliteit van leven teruggeven. Vraag bij een verminderde eetlust of dit komt door smaakverandering. Erken de omvang van het probleem en de negatieve invloed ervan op de dagelijkse kwaliteit van leven. Probeer er samen achter te komen wat nog wél smaakt. En probeer die smaak of smaken naar voren te halen met de diverse tips op de Smaak poster en het Smaak Kompas.
“Als iemand enthousiast is geworden en een succesbeleving heeft ervaren, dan zijn hier online uitgebreidere tips te vinden. Daar lees je meer achtergrondinformatie over smaak en smaakveranderingen. Ook vind je er nog veel meer praktische tips om een bepaalde basissmaak naar voren te halen in maaltijden.”
